ครั้งหนึ่ง สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราชทรงประชวร มีพระอาการหนักมาก มีข่าวลือทั่วไปว่า "ทรงสิ้นพระชนม์แล้ว" เป็นเหตุให้คณะสงฆ์วัดบวรนิเวศวิหาร ซึ่งกำลังเดินทางไปประชุมที่กัมพูชา ต้องรีบเดินทางกลับ เมื่อถึงกรุงเทพฯ แล้ว จึงได้รู้ว่ากลุ่มคนปล่อยข่าวลือ เพราะพระอาการดีขึ้น

และเมื่อทรงฟื้นจากประชวรครั้งนั้น ก็ทรงเล่าให้ฟังว่า ความจริงครั้งนั้นประชวรหนักมาก เตรียมใจที่จะละสังขารอยู่แล้ว ในขณะนั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว(รัชกาลที่ ๙) เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เพื่อไปทรงเยี่ยม ณ ที่ประทับรักษาพระองค์


คณะแพทย์ได้ถวายรายงานว่า ทรงประชวรอาการหนักมาก และสิ้นหวังแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ได้เสด็จพระราชดำเนินเข้าไปถึงเตียงที่บรรทม


พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงใช้พระหัตถ์ทั้งสองจับพระพาหา (ต้นแขน) ของสมเด็จพระองค์ แล้วกราบทูลว่า "พระอาจารย์ พระอาจารย์! พระอาจารย์ หม่อมฉันและสมเด็จพระราชินีมาเยี่ยม" ทรงตรัสอย่างนี้อยู่ ๒-๓ ครั้ง สมเด็จพระสังฆราชก็ทรงฟื้นพระสติ และทรงพยักหน้า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงตรัสว่า

"คราวนี้ทรงประชวรหนัก คณะแพทย์บอกว่าเกินกำลังแล้ว หม่อมฉันเองก็ได้ใช้ความพยายามเต็มที่ หมอที่ไหนดีก็หามารักษา ยาอย่างไหนดีก็หามาถวาย แต่พระอาการไม่มีใครจะช่วยได้แล้ว พระอาจารย์ต้องช่วยพระองค์เองแล้วนะ พระอาจารย์ต้องช่วยพระองค์เองแล้วนะ"

สมเด็จพระสังฆราชทรงพยักหน้ารับคำอาราธนา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถ เสด็จกลับ โดยมิได้ตรัสประการใดอีก

สมเด็จพระสังฆราชทรงประทานเล่าว่า เมื่อได้ยินพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวตรัสว่า "พระอาจารย์ต้องช่วยพระองค์เองแล้ว" ก็ทรงระลึกถึงคำสอนในพระบรมศาสดาเรื่องอิทธิบาท ๔ ได้ว่า เป็นธรรมโอสถ ที่เมื่อเจริญแล้วสามารถดำรงพระชนม์ให้ยืนยาวได้ดังปรารถนาถึงกัลป์ หรือเกินกว่ากัลป์

เมื่อทรงระลึกได้ดังนี้ จึงทรงเข้าสมาธิ ดำรงพระจิตอยู่ในวิหารธรรมที่มีชื่อว่าอิทธิบาท ตามคำสอนของพระบรมศาสดา และในไม่ช้าพระอาการก็ทุเลาอย่างน่าอัศจรรย์ และทรงดำรงขันธ์เป็นมิ่งมงคลสูงสุดแก่ประเทศชาติและบวรพระพุทธศาสนามาตราบเท่าถึงหนึ่งร้อยพระพรรษา

ที่มา : ๑๐๐ พระชันษา สมเด็จพระสังฆราช